فرض کنید که در آستانه شروع یک شغل جدید هستید یا قرار است قراردادی مهم با یک کارفرما یا شریک کاری ببندید. همه‌چیز خوب پیش می‌رود تا اینکه طرف مقابل از شما می‌خواهد برای اطمینان از پایبندی به تعهدات، یک چک به عنوان ضمانت ارائه دهید. اینجاست که ممکن است سوالات زیادی برایتان پیش بیاید: چطور چک را تنظیم کنم؟ چه نکاتی را باید رعایت کنم تا بعداً به مشکل نخورم؟ واقعیت این است که نوشتن چک ضمانت اگر بدون آگاهی انجام شود، می‌تواند تبعات قانونی و مالی جدی برایتان داشته باشد. در ادامه این مطلب، هر آنچه که باید درباره چک ضمانت بدانید را به‌طور کامل توضیح داده‌ایم تا با خیال راحت و با رعایت اصول، چک خود را تنظیم کنید.
چک ضمانت چیست و چه کاربردی دارد؟
چک ضمانت سندی است که به منظور تضمین انجام یک تعهد یا قرارداد صادر می‌شود. این چک برخلاف چک‌های عادی که برای پرداخت وجه در آینده صادر می‌شوند، به خودی خود جنبه پرداختی ندارد و صرفاً به عنوان پشتوانه‌ای برای اطمینان از ایفای تعهدات مالی یا غیرمالی مورداستفاده قرار می‌گیرد. در واقع، نوشتن چک ضمانت به طرف مقابل اطمینان می‌دهد که در صورت عدم انجام تعهد از سوی صادرکننده چک، می‌تواند با رعایت شرایط قانونی و اثبات عدم ایفای تعهد، برای وصول مبلغ چک اقدام کند. چک ضمانت در قراردادهای مختلفی مانند اجاره، استخدام، مشارکت و تسهیلات بانکی کاربرد فراوانی دارد.
کاربرد اصلی چک ضمانت، ایجاد امنیت خاطر برای گیرنده چک است. به عنوان مثال، در قراردادهای اجاره، موجر با دریافت چک ضمانت از مستأجر، اطمینان حاصل می‌کند که مستأجر به تعهدات خود، از جمله پرداخت به‌موقع اجاره‌بها و تحویل ملک به صورت سالم پایبند خواهد بود. یا برای مثال در قراردادهای کاری، کارفرما می‌تواند برای تضمین حسن انجام کار و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی، از کارمند چک ضمانت دریافت کند. این چک تا زمانی که تعهد مربوطه به طور کامل انجام نشود، نزد گیرنده باقی می‌ماند و در صورت ایفای تعهد، باید به صادرکننده بازگردانده شود.
راهنمای نحوه کامل نحوه نوشتن چک ضمانت
آموزش نگارش چک ضمانت نیازمند دقت و رعایت نکات خاصی است تا از بروز مشکلات حقوقی در آینده جلوگیری شود. اولین گام در نحوه نوشتن چک ضمانت این است که روی چک و در بخش توضیحات آن، به صراحت قید شود که این چک «بابت ضمانت» یا «جهت تضمین» چه امری صادر شده است. به عنوان مثال، می‌توان نوشت: «این چک بابت ضمانت حسن انجام کار در قرارداد استخدام مورخ [تاریخ قرارداد] است.» ذکر تاریخ و شماره قرارداد مربوطه نیز می‌تواند به شفافیت بیشتر کمک کند.
در ادامه توضیح روش نوشتن چک ضمانت، باید به این نکته توجه داشت که مبلغ چک ضمانت باید متناسب با ارزش تعهدی باشد که قرار است تضمین شود. همچنین، اگر قصد دارید که دریافت‌کننده چک در صورت عدم انجام تعهد، نتواند به راحتی از طریق مراجعه به بانک، وجه چک را دریافت کند و نیاز به اثبات عدم انجام تعهد باشد، می‌توانید عبارت «عدم قابلیت وصول بدون ارائه قرارداد و اثبات عدم ایفای تعهد» را نیز به چک اضافه کنید. این کار باعث می‌شود تا برای وصول چک، نیاز به ارائه مدارک و اثبات تخلف از تعهد باشد.
علاوه بر موارد فوق، پر کردن سایر اطلاعات چک مانند تاریخ صدور، مبلغ به عدد و حروف و امضای صادرکننده چک به صورت کامل و خوانا ضروری است. اطمینان حاصل کنید که اطلاعات حساب بانکی مربوط به چک نیز صحیح باشند. برای جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده احتمالی، بهتر است که مشخصات هویتی کامل صادرکننده و گیرنده چک نیز در جایی ثبت شود و نسخه‌ای از قرارداد اصلی که چک بابت آن صادر شده، نزد هر دو طرف باقی بماند. آموزش نوشتن چک ضمانت به شما کمک می‌کند که با آگاهی کامل این سند را تنظیم کنید و به مشکلی برنخورید.
نکات مهمی که باید پیش از صدور چک ضمانت بدانید
پیش از نوشتن چک ضمانت، لازم است که به چند نکته کلیدی توجه کنید تا از هرگونه سوءاستفاده یا مشکلات حقوقی در آینده جلوگیری شود. مهمترین نکته این است که هدف از صدور چک ضمانت به طور واضح و شفاف روی خود چک و همچنین در قرارداد اصلی مربوطه قید شود. این امر مانع از آن می‌شود که گیرنده چک از آن برای مقاصد دیگری غیر از آنچه که توافق شده، استفاده کند. همچنین، حتماً یک نسخه از قرارداد اصلی که در آن شرایط ضمانت و نحوه بازگرداندن چک مشخص شده است، نزد خود نگه دارید.
در خصوص پر کردن چک ضمانت، همانطور که ذکر شد، اطمینان حاصل کنید که مبلغ چک متناسب با تعهد موردنظر باشد و به هیچ عنوان مبلغی بالاتر از حد نیاز درج نکنید. توصیه می‌شود که مشخصات کامل گیرنده چک را نیز در قرارداد یا پشت چک قید کنید تا در صورت بروز اختلاف، امکان شناسایی و پیگیری قانونی وجود داشته باشد. از دادن چک سفید امضا خودداری کنید؛ چراکه این کار می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد و به سوءاستفاده‌های مالی منجر شود.
علاوه بر این، در مورد زمان و شرایط بازگرداندن چک ضمانت به صادرکننده، حتماً با طرف مقابل به توافق برسید و این شرایط را به طور صریح در قرارداد ذکر کنید. برای مثال، می‌توانید قید کنید که چک پس از پایان قرارداد و ایفای کامل تعهدات، ظرف مدت مشخصی (مثلاً یک هفته کاری) به صادرکننده بازگردانده شود. دریافت رسید از طرف مقابل در زمان بازگرداندن چک نیز برای اطمینان خاطر شما ضروری است.
تجربیات درباره نحوه نوشتن چک ضمانت
در ادامه، به برخی از تجربیات رایج کاربران در خصوص چک ضمانت می‌پردازیم که می‌تواند راهنمای مفیدی برای شما باشد. نوشتن چک ضمانت در موقعیت‌های مختلف می‌تواند فواید و چالش‌های خاص خود را داشته باشد.
- اهمیت شفافیت در قرارداد: طبق تجربه بسیاری از افراد، عدم وضوح در مفاد قرارداد مربوط به چک ضمانت، می‌تواند به اختلافات جدی منجر شود. به عنوان مثال، اگر به صراحت قید نشده باشد که چک بابت چه چیزی و در چه شرایطی قابل وصول است، ممکن است که گیرنده چک ادعاهای غیرواقعی مطرح کند. بنابراین، همیشه تاکید می‌شود که هدف از صدور چک ضمانت به وضوح در قرارداد ذکر شود.
- مشکلات بازپس‌گیری چک: یکی از رایج‌ترین مشکلاتی که افراد با آن مواجه می‌شوند، عدم بازگرداندن چک ضمانت پس از اتمام تعهد است. برخی از گیرندگان چک، به بهانه‌های مختلف از بازگرداندن آن خودداری می‌کنند که این امر می‌تواند مستلزم پیگیری‌های حقوقی باشد. به همین خاطر، توصیه می‌شود که حتماً زمان و شرایط بازگرداندن چک را در قرارداد مشخص کرده و در صورت عدم بازگرداندن، با ارسال اظهارنامه یا مراجعه به مراجع قضایی اقدام کنید.
- عدم آگاهی از نکات حقوقی: بسیاری از صادرکنندگان چک ضمانت، به دلیل عدم آگاهی از نکات حقوقی مربوطه، ممکن است با مشکلات مواجه شوند. برای مثال، درج نکردن عبارت «بابت ضمانت» روی چک، می‌تواند آن را به یک چک عادی تبدیل کند که وصول آن بسیار آسان‌تر است. بنابراین، مشاوره با یک وکیل یا فرد آگاه به امور حقوقی قبل از صدور چک ضمانت، بسیار مفید خواهد بود.
سوالات پرتکرار
در این بخش به برخی از سوالات متداول در مورد چک ضمانت پاسخ می‌دهیم:
آیا می‌توان روی چک ضمانت تاریخ زد؟
بله، چک ضمانت مانند سایر چک‌ها می‌تواند دارای تاریخ باشد. با این حال، مهم است که در متن چک قید شود که این چک صرفاً بابت ضمانت صادر شده و وصول آن منوط به عدم ایفای تعهد است، نه صرفاً رسیدن تاریخ سررسید.
اگر چک ضمانت گم شود یا به سرقت برود، چه باید کرد؟
در صورت گم شدن یا به سرقت رفتن چک ضمانت، صادرکننده باید بلافاصله به بانک مراجعه کرده و دستور عدم پرداخت چک را صادر کند. همچنین، باید مراتب را به مراجع قضایی اطلاع داده و گواهی مفقودی یا سرقت را دریافت کند.
آیا می‌توان برای ضمانت یک فرد خاص، چک ضمانت صادر کرد؟
بله، چک ضمانت می‌تواند برای ضمانت حسن انجام کار یا بازپرداخت بدهی یک شخص ثالث نیز صادر شود. در این صورت، باید به وضوح در متن چک و قرارداد مربوطه قید شود که چک بابت ضمانت چه کسی و چه تعهدی صادر شده است.
آیا چک ضمانت قابل وصول و پیگیری کیفری است؟
چک ضمانت برای تضمین انجام تعهد صادر می‌شود و تا زمانی که تعهد انجام نشده، صرفاً امانت است و قابل وصول نیست؛ همچنین به دلیل ضمانتی بودن آن، دارنده نمی‌تواند علیه صادرکننده شکایت کیفری چک برگشتی کند. اما اگر صادرکننده به تعهد خود عمل نکند، دارنده می‌تواند از طریق دادگاه اقدام به وصول چک ضمانت نماید.
چه تفاوتی بین چک ضمانت و سفته ضمانت وجود دارد؟
هم چک و هم سفته می‌توانند به عنوان ابزار ضمانت مورداستفاده قرار گیرند. با این حال، چک به دلیل ماهیت بانکی و امکان پیگیری از طریق مراجع قضایی (در صورت عدم وصول) قوی‌تر است. سفته نیز از اعتبار قانونی برخوردار است، اما فرآیند وصول آن ممکن است کمی متفاوت باشد. انتخاب بین چک یا سفته بستگی به توافق طرفین و میزان ریسک‌پذیری دارد.
