بارکد و هر آنچه که درباره آن باید بدانیم!

بارکد یا رمزینه(Barcode) نوعی ثبت اطلاعات بر روی تصویر است که با کمک ماشین قابل خواندن است. بارکدها از گذشته تا به امروز دچار تغییرات زیادی شده اند، به شکلی که انواع فرمت های مختلف از بارکد برای ذخیره سازی اطلاعات ایجاد شده است.

بارکد چیست؟

بارکد یک تکنولوژی ساده برای انتقال اطلاعات از طریق امواج نوری است. در این شیوه مجموعه ای از خطوط میله‌ای به صورت دیجیتال یا بر روی کاغذ چاپ می شوند. با اسکن بارکدها توسط دستگاه بارکدخوان یا اسکنر های موجود در گوشی موبایل اطلاعات مورد نظر استخراج می شود.

در پلتفرم های کش بک و دریافت پاداش نقدی در زمان خرید و پرداخت قبوض از بارکد استفاده می شود. با اسکن بارکدها، مبلغ کالا یا قبض مشخص شده و بعد از پرداخت هزینه آن، درصدی از مبلغ خرید به عنوان پاداش به حساب فرد بر می گردد.

تاریخچه بارکد

استفاده از بارکدها برای اولین بار در دهه 50 میلادی در فروشگاه های زنجیره ای مواد غذایی برای کنترل فروش و موجودی کالا شروع شد. در دستگاه های بارکدخوان آن زمان یک لامپ 500 وات و یک لوله تشدید کننده نوری وجود داشت. نور شدید در بسیاری از موارد موجب سوختن اثر بارکد بر روی کاغذ می شد و در عمل این شیوه از کارآمدی لازم برخوردار نبود.
تا اینکه در دهه 60 میلادی و با توسعه استفاده از لیزر در بارکدخوان ها تغییرات عظیمی در تکنولوژی بارکد و همچنین هزینه اجرای آن ایجاد شد.

با تعیین کدهای جهانی، بارکد به زبانی بین المللی برای انتقال اطلاعات تبدیل گردید. به طوری که امروزه تقریباً بر روی همه کالاها، کارت های ویزیت و حتی در شبکه های اجتماعی و فضای دیجیتال نیز اثری از بارکدها را مشاهده می کنیم.

چرا از بارکدها استفاده می کنیم؟

اختصار مهمترین ویژگی بارکدها است که استفاده از آنها را جذاب می کند. در یک بارکد با  یک رشته کوتاه از نمودارهای میله ای، اعداد یا نقاط به انتقال حجم قابل توجهی از اطلاعات پرداخته می شود.

این ویژگی موجب شده است تا استفاده از بارکدها برای محصولاتی مناسب باشد که فضای کمی برای درج اطلاعات بر روی آنها وجود دارد. بارکد یک شناسه محصول است که در گزارش های اقتصادی و انبارداری موجب تسهیل کارها می شود.
همچنین امکان خواندن اطلاعات از فاصله نزدیک، آن را تبدیل به یک تکنولوژی مناسب برای فروشگاه های زنجیره ای و نرم افزار های موبایلی کرده است.

معرفی انواع بارکد و تکنولوژی های مورد استفاده در آنها

بارکدها با توجه به شکل و ظاهر آنها به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. بارکدهای تک بعدی؛
2. دسته بارکدهای دو بعدی؛
3. بارکدهای سه بعدی

1-    بارکد تک بعدی

این دسته از بارکدها به میله ای معرف هستند. خطوط میله ای با قطرهای متفاوت و فواصل متغیر باعث ایجاد الگوهای مختلفی می شود. بارکد خطی و میله ای خود دارای انواع مختلفی است:

1. UPC : که به کد جهانی کالا مشهور است. با اسکن این کد به اطلاعات مرتبط با یک محصول از جمله نام کالا، کد کالا و قیمت کالا دست پیدا می کنیم. معمولا در زیر بارکدهای UPC اعدادی نیز مشاهده می شود که مربوط به شماره سریال کالا است؛
2. EAN: مشابه کدجهانی UPC است. کد EAN دارای چگالی بالایی است و حجم زیادی از داده ها با آن نگهداری می شود؛
3. کد 39: یکی از قدیمی ترین بارکدهای جهان است که توانایی ذخیره 128 کاراکتر اسکی را دارد. بیشترین کاربرد کد 39 که با نام هایی مانند USD-3 نیز مطرح است، در صنایع خودروسازی است؛
4. کد 128: در این کد علاوه بر تمامی کاراکترهای اسکی و حروف، اعداد 0 تا 9 نیز قابل ذخیره سازی هستند.

2-    بارکدهای دو بعدی

در این نوع از بارکد شاهد مربع و مستطیل هایی هستیم که که درون آنها نقاط کوچک قرار دارد. با توجه به ساختاری که این بارکدها دارند، امکان ذخیره سازی اطلاعات بیشتری در آنها وجود دارد. در بارکد دو بعدی، انواع متن، تصویر یا حتی لینک یک وب سایت قابل ذخیره است. انواع بارکدهای دو بعدی:

1. QRcode: این بارکد علیرغم سایز کوچکی که دارد، توانایی ذخیره سازی هر گونه داده ای را دارد. بارکد QRCode قابلیت تحمل خطای بالایی دارد، به همین دلیل استفاده از آن در فروشگاه های بزرگ یا صنایع با تعداد محصول زیاد، کاملا کاربردی است؛
2. بارکد Data Matrix : در این مدل شاهد ماژول های سیاه و سفیدی در کنار یکدیگر هستیم. تعداد این ماژول ها بر حسب حجم اطلاعات متغیر است؛
3. کد PDF417 : یک نوع بارکد فشرده است که از آن در کارت های شناسایی، گواهینامه و گذرنامه ها استفاده می شود. این فرمت قابلیت حمل داده را در خود دارد و اطلاعاتی مانند عکس، اثر انگشت و امضا را نگهداری می کند.

3-    بارکد سه بعدی

در بارکدهای دو بعدی اطلاعات در طول و عرض خطوط و نقاط نگهداری می شوند. اما در بارکد سه بعدی امکان ذخیره داده در ارتفاع نیز وجود دارد. در بارکد سه بعدی دقت ذخیره اطلاعات افزایش پیدا کرده و با چشم معمولی نمی توان داده ها را حدس زد. به همین دلیل این مدل از بارکدها به راحتی قابل دستکاری نیستند. از بارکدهای سه بعدی برای ردیابی کالا در صنایع مختلف استفاده می شود.

آشنایی با ساختار بارکد

سادگی ساختار بارکد باعث انتقال راحت اطلاعات می شود. هر خط بارکد عدد یک را نشان می دهد و هر فضای خالی معرف عدد صفر است.

در بارکدهای محصولات یا همان شماره کالای بین المللی (EAN) 2 رقم اول کشور سازنده کالا را نشان می دهد، چهار یا پنج رقم بعدی کد مربوط به شرکت سازنده کالا و 5 رقم بعدی کد کالا را نمایش می‌دهد. رقم انتهایی نیز وظیفه کنترل ارقام را بر عهده دارد. جداکننده هایی در ابتدا، انتها و وسط هر قسمت، داده ها را از یکدیگر جدا می کند.

چگونه بارکد خوانده می شود؟

بارکدها با استفاده از اسکنرهای مخصوصی به نام بارکدخوان خوانده می شوند. بارکدخوان با کابل به سیستم کامپیوتری و نرم افزارهای فروشگاهی متصل است. نور لیزر در بارکدخوان به اسکن بارکد پرداخته و اطلاعات آن را در سیستم نشان می دهد.

در حال حاضر با رشد تکنولوژی گوشی های هوشمند، امکان اسکن بارکد QR توسط گوشی و مشاهده اطلاعات مرتبط با آن نیز وجود دارد.

چاپ بارکد

در فروشگاه های زنجیره ای با استفاده از پرینترهای مخصوص به چاپ بارکد و چسباندن آن بر روی محصولات می پردازند. البته برای اینکه بارکد مخدوش نشود و در هنگام اسکن ایجاد مشکل نکند، کارخانه های سازنده محصول بارکد را به همراه قیمت کالا به صورت چاپی بر روی جعبه محصولات درج می کنند.

آشنایی با کاربردهای بارکد

بارکدها دارای کاربردهای متنوعی هستند. ارزان بودن تکنولوژی بارکد باعث شده تا نسبت به فناوری های مشابه نظیر RFID  یا تگ‌های NFC موارد استفاده بیشتری پیدا کنند.

1-     فروشگاه های زنجیره ای و خرده فروشی ها

هیچ فروشگاهی پیدا نمی شود که بر روی محصولاتش بارکد نداشته باشد. بارکد کمک زیادی به کنترل فروش و انبارداری می کند.

2-     استفاده بر روی مجلات یا کتاب های چاپی

بر روی کتاب ها از بارکد استفاده می شود که حاوی کد ISBN یا همان شماره استاندارد بین المللی کتاب است. قرارگیری این کد جلوی نشر غیرقانونی کتاب را می گیرد.

3-     کارت های شناسایی یا بانکی

بر روی برخی از کارت های شناسایی، گذرنامه ها یا حتی کارت های بانکی شاهد درجه بارکد هستیم. این بارکدها کمک می کنند تا سازمان های صادر کننده بتوانند به بررسی اعتبار کارت ها بپردازند.

4-    کالاهای تولید شده در کارخانجات

تقریبا تمامی کارخانجات صنعتی با استفاده از بارکد اطلاعات محصول خود را ثبت و ذخیره می کنند. در این کدها، اطلاعاتی نظیر سال ساخت، دوره ساخت، مدل، تاریخ گارانتی و… ذخیره می شود.

5-     سیستم های بهداشتی و بیمارستان ها

از بارکدها برای ثبت اطلاعات بیماران و داروها استفاده می شود. پرستاران می توانند با اسکن یک بارکد به سوابق بیماری و داروهای مصرفی بیماران پی ببرند.

6-    تعیین مالکیت کالا یا اجناس

از بارکدها بر روی چمدان ها در فرودگاه ها، بسته های پستی، تجهیزات اداری و…  استفاده می کنند و با یک اسکن ساده مالک کالا را تشخیص می دهند.

7-     پرداخت با اسکن QR Code

کیو آر کد باعث شده است تا بسیاری از پرداخت ها را با آن انجام داد. در این شیوه برای هر  کسب و کاری یک QR Code مرتبط با حساب او طراحی می شود. مشتریان پس از خرید به اسکن بارکد پرداخته و هزینه کالای خریداری شده را پرداخت می کنند. حتی با استفاده از پلتفرم کش بک، می توان بعد از پرداخت وجه خرید یک  سفارش نقدی نیز دریافت کرد.

8-     لینک به صفحات وب و شبکه های اجتماعی

امروزه از QR Code به عنوان یک ابزار مناسب برای معرفی وب سایت ها یا شبکه های اجتماعی استفاده می کنند. افراد آدرس وب سایت را به خاطر نمی سپارند، اما با اسکن بارکد می توانند به راحتی به لینک سایت و شبکه های اجتماعی دسترسی پیدا کنند.

9-     انبارداری

در انبارهای بزرگ نگهداری کالاها بر اساس نوع کالا، مدل، سری ساخت و… کار مشکلی است. با کمک بارکد می توان خیلی راحت به دسته بندی کالا بر اساس اطلاعات سازنده یا زمان ورود به انبار پرداخت. اکثر نرم افزارهای انبارداری قابلیت اسکن بارکد و مطابقت آن با موجودی انبار را دارند.

مزایای استفاده از بارکد

همانطور که مشاهده کردید، بارکدها دارای کاربردهای زیادی هستند. مزایای زیر مهمترین دلایل برای استفاده از بارکد است:

1-     سرعت بالا و صرفه جویی در زمان

اسکن بارکد، سرعت صندوق دار یا انباردار را در تحویل کالا افزایش می دهد. این ویژگی در فروشگاه های زنجیره ای و کارخانجات صنعتی که با حجم زیادی از مشتریان و کالاها مواجه هستند، موجب صرفه جویی در زمان می شود.

2-    جمع آوری اطلاعات دقیق

بارکدها کمک زیادی به جمع آوری اطلاعات فروش و کاهش خطاهای انسانی در ثبت اطلاعات می کنند.

3-     امکان کنترل موجودی و مدیریت اطلاعات

به دسته بندی دقیقی که بارکد بر روی کالاها انجام می دهد، مدیران فروش می توانند به سادگی موجودی را کنترل کرده و گزارشات دقیقی را دریافت کنند.

4-     ارزان بودن سیستم بارکد

سادگی کار با سیستم های بارکد و همچنین قیمت مناسب  تجهیزات آن (بارکدخوان و پرینتر چاپ بارکد) موجب می شود تا راه اندازی آن در هر فروشگاه یا کارخانه ای پیچیده‌ نباشد.

5-     امکان کنترل گردش کالا

یکی از ویژگی های مهم بارکد این است که با کمک آن جلوی قاچاق کالا، کلاهبرداری و فروش غیر قانونی گرفته خواهد شد.

6-    کنترل لجستیک و مدیریت زنجیره تامین

بسیاری از سیستم های بارکد قابلیت ردیابی کالا را دارند. به همین دلیل از بارکد می توان در لجستیک و کنترل زنجیره تامین استفاده کرد. اینکه امکان بررسی محل کالا و مدت زمان رسیدن به مقصد را داشته باشیم برای کنترل فروش و گسترش تجارت مهم است.

سخن پایانی

بارکد یک سیستم ساده ولی کاربردی است که می‌توان از آن در صنایع فروشگاه ها و کارخانجات استفاده کرد بارکدها نقش زیادی در افزایش سرعت و سرعت عمل فرایندهای حمل کالا انبارداری و فروش دارند با کمک این سیستم علاوه بر افزایش رضایت مشتریان می توان با اطمینان کافی از عملکرد بخش های مختلف نیز دست یافت.